Euskal dantza

Plazako harriek zapata hotsak jasotzen dituzte, txistuen doinuak airea betetzen du eta dantzarien mugimenduak istorio zahar eta berriak ehuntzen ditu. Hori da euskal dantza: gorputzaren bidez kontatua, herri baten memoria eta sormena uztartzen dituen artea. Mendeetan zehar belaunaldiz belaunaldi transmititu da, eta gaur egun ere bizirik dirau, plazetatik antzokietara, jaietatik jaialdietara, tradizioa eta berrikuntza etengabe uztartuz. 

Diziplina artistiko erabatekoa

Euskal dantza diziplina artistiko integrala da, mugimenduaren bidez emozioak, sinboloak eta komunitatearen memoria kolektiboa adierazten dituena. Euskal Herriko lurralde guztietan sustraitua, belaunaldiz belaunaldi transmititu da, eta gaur egun ere etengabe berritzen ari da, ikus-entzule berriei eta nazioarteko publikoari begira.
Jatorrian, euskal dantza komunitatearen bizitzarekin lotuta zegoen: erritu sozial eta erlijiosoetan, jaietan eta ospakizunetan egiten zen, gizartearen kohesioaren eta identitatearen adierazgarri. Gaur egun, zeregin berbera mantentzen du, baina aldi berean agertoki profesionaletan eta jaialdi espezializatuetan arte eszeniko gisa ere bidea egiten ari da. 

Aniztasun eta aberastasun koreografikoa 

Euskal dantzak forma eta estilo askotarikoak biltzen ditu. Tokian tokiko ohiturak eta musika-tresnak mugimenduaren egituran eta koreografia-elementuetan islatzen dira. Emari horren adibide dira:

• Zuberoako maskaradak, antzerki eta dantza uztartzen dituen ikuskizun bizia.
• Lantzeko inauteriak, irudi eta pertsonaia bereziekin.
• Ezpata-dantzak, Legazpin eta Markina-Xemeinen egiten direnak.
• Durangaldeko trokeo-dantzak.
• Aurreskua, euskal ohorezko dantza nagusia. 

Euskal dantza ez da pieza isolatuen multzoa soilik: errepertorio koherente eta bizia osatzen du, non musika, jantziak eta erritualak mugimenduarekin batera doazen. 

XX. mendeko berrikuntza eta berpizkundea

XX. mendearen lehen erdian, euskal dantzak agertoki formatura egin zuen jauzia. Segundo Olaeta bezalako maisuek dantza tradizionalak moldatu eta ikuskizun bilakatu zituzten. 1937an, erbestean sortutako Eresoinka taldeak euskal dantza eta musika Europako hamaika herrialdetara eraman zituen, nazioarteko aitorpena lortuz. Ondoren, Argia dantza taldea, Juan Antonio Urbeltzen gidaritzapean, erreferente bihurtu zen: tokian tokiko dantzak ikertu, berreskuratu eta berrinterpretatu zituen, eta “Zortziko” bezalako ikuskizunetan euskal dantzaren sintesi berezia sortu zuen.

Garaikidetasuna eta sormen berriak

XXI. mendean, euskal dantza diziplina artistiko gisa sendotu da, hainbat konpainia eta sortzaileren ekarpenari esker: 

• Aukeran dantza konpainia (Edu Murumendiaraz): tradizioa eta hizkuntza koreografiko garaikidea uztartzen ditu. 
• Kukai (Jon Maya): herri-dantzetatik abiatutako sorkuntza garaikidea, diziplinarteko lanketarekin.
• Ertza (Asier Zabaleta): gizarte-gaiak eta narrazio fisikoa uztartzen ditu. 
• Idoia Zabaleta: esperimentazio koreografikoaren eta diziplinarteko elkarrizketaren erreferentea. 
• Jose eta Concha Lainez: 1970eko hamarkadan dantza garaikidea Euskal Herrira ekarri zuten, Anexa eta Yauskari taldeekin. 
• Mizel Theret: Iparraldeko Ekarle konpainiaren sortzailea, tradizioa eta garaikidetasuna uztartzen dituena. 

Konpainia eta koreografo horiek mugak zeharkatu dituzte, euskal dantza nazioarteko agertokietan kokatuz eta ikus-entzule berriak erakarriz. 

Euskal dantza gaur egun 

Gaur egun, euskal dantza arte bizi eta berritzailea da: sustrai sendoetan oinarrituta, baina etengabe eraldatzen den lengoaia artistikoa darabilena. Plazetan eta kaleetan jarraitzen du, jai eta ospakizunetan, baina baita antzoki eta jaialdi eszenikoetan ere, profesionalizazioaren erakusgarri.

Bere izaera berezi eta anitzari esker, euskal dantza da euskal kulturaren adierazpide nagusietako bat: belaunaldiak lotzen ditu eta mundu osoan solasean dabil.